Մանուլ^[1] (լատ.՝ Felis manul, Otocolobus manul) գիշատիչ կաթնասուն է կատվազգիների ընտանիքից։ Այլ կերպ անվանում են պալլասյան կատու, գեռմանացի բնասեր Պետեր Պալլասի պատվին,ով XVIII դարումհայտնաբերել էր Մանուլը Կասպից ծովի ափին։ Հոմանիշ լատիներեն անվանումը Otocolobus ծագում է հունական us, otos- ականջ, kolobos տգեղ, այսինքն «տգեղ ականջ»։

Արտաքին տեսք[խմբագրել]

Մանուլը ունի տնային կատվի չափ, մարմնի երկարությունը 52-65 սմ,պոչինը-23-31 սմ, քաշը 2-5 կգ։ Սովորական կատվից տարբերվում է առավել պնդակազմ և ծանրաքաշ մարմնով, կարճ, հաստ թաթերով և շատ խիտ մազածածկով^[2])։ Գլուխը փոքր է ու լայն, հեռու տեղադրված փոքր կլորավուն ականջներով։ Աչքերը դեղին են, ի տարբերություն ընտանի կատուների, վառ լայսի ժամանակ բբերը մնում են կլոր և չեն ստանում ճեղքաձև կառուցվածք։ Այտերի վրա երկարացած մազերի խրձեր են։ Պոչը երկար է ու հատ կլորացած ծայրով։ Մոխրագույն մորթին շատ փափուկ է և խիտ, մազիկները ունեն սպիտակ ծայրեր։ Իրանի հետին մասը և պոչը ծածկում են նեղ, մուգ, զուգահեռ բծեր։ Մռութի կողքերից՛ աչքերի անկյուններց անցնում են ուղղահայաց սև գծեր։ Պոչի ծայրը սև է։ Մարմնի ստորին մասը գորշ է։

Տարածվածությունը և ենթատեսակները[խմբագրել]

Մանուլը տարածված է Կենտրոնական և Միգին Ասիայում,Արրևելյան Անդրկովկասից և արևմտյան Իրանից մինչև Անդրբայկալ, Մոնղոլիա,Հարավ-Արևմտյան Չինաստան։ Տարբերում են երեք ենթատեսակ

• Otocolobus manul manul- տարածված է գրեթե ողջ արեալում, առավել հաճախ հանդիպում է Մոնղոլիայում և արևմտյան չինաստանում։ Բնորոշվում է տիպիկ գունավորմամբ։
• Otocolobus manul ferruginea- տարածված է Իրանում, Ղազախստանում,Թուրքմենիայում, Ավղանստանում, Ուզբեկիստանում,Պակիստանում։ Տարբերվում է մորթու կարմրավուն երանգով և պարզ կարմրավուն գծերով։
• Otocolobus manul nigripecta- տարածված է Կաշմիռում,Նեապոլում և Թիբեթում։ Բնութագրական է մորթու մոխրագույն գունավորումը, որը ձմռանը ստանում է արծաթամոխրագույն երանգ։

Կենսակերպ և սննդառություն[խմբագրել]

Մանուլների արեալը բնութագրվում է խիստ մայրցամաքային կլիմայով։ Մանուլները բնակվում են տափաստանային և կիսատափաստանային շրջաններում, միջլեռնային կաթլավաններում, անտառային շրջաններում։ Մանուլը վարում է նստակյաց կենսակերպ։ Ակտիվանում է մթնշաղին և վաղ առավոտյան, կեսօրին քնում է թաքստոցում։ Բույնը դնում է ժայռերի ճեղքվածքներում, փոքր քարանձավներում, քարերի տակ, գորշակների, աղվեսների լքված բներում։ Մանուլը դանդաղաշարժ կենդանի է։ Սնվում է մեծամասամբ կրծողներով հազվադեպ որսում է գետնասկյուռներ և ճագարներ և թռչուններ։ Վտանգի դեպքում մանուլը թաքնվում է կամ բարձրանում է քարերի ու ժայռերի վրա։

Բազմացում[խմբագրել]

Մանուլը բազմանում է տարն մեկ անգամ։ Գոնը կատարվում է փետրվարին-մառտին։ Հղիությունտ տևում է 60 օր։ Ձագերը ծնվում են մայսին-ապրիլին։ Ոնենում են 2-6 ձագ։ Նորածին մանուլի երկարությունը մոտ 12 սմ է, քաշը 300 գ։ Նորածինները կույր են և անպաշտպան։ Հասունանում են 10-12_-րդ օրը։ Սեռական հասունացման հասնում են 10 ամսականում։ Կյանքի միջին տևողությունը 11-12 տարի։

Տեսակի վիճակն ու պահպանությունը[խմբագրել]

Մանուլը շատ հազվադեպ հանդիպող կենդանի է և նրա թվաքանակը գնալով նվազում է։ Որոշ շրջաններում նա գտնվում է վերացման եզրին։ Տեակի ճշգրիտ թվաքանակը հայտնի չէ կենդանու թաքնված կենսակերպի և մոզաիկ տարածվածության պատճառով։ Նրա թվաքանակի կտրուկ նվազման հիմնական պատճառը մորթու համար որսագողությունն է։ Անթրոպոգեն գործոնից բացի թվաքանակի վրա ազդում է սննդային բազայի նվազումը, գայլերի ևբվերի հարձակումները։ Մանուլը գրանցված է IUCN -ի կարմիր ցուցակում։ Մանուլի վրա որսը արգելված է։